Sociale uitbreidingen
Tweede column voor het vak Wikisofie.
In veel sciencefictionverhalen is maar weinig ruimte voor menselijke communicatie. Films hebben mentale toekomstbeelden gecreëerd van de wereld die door kille, geweten- en emotieloze robots is overgenomen. Supercomputers die een eigen leven zijn gaan leiden en mensen tot slaven of energiecentrales hebben gemaakt. Het idee van onze eigen technologie die zich tegen ons keert zit diep geworteld in de Westerse cultuur.
Het beeld dat ik hier beschrijf staat ver af van de rol die technologie speelt is onze huidige samenleving. In plaats van een steeds groter wordende scheiding tussen mens en autonoom functionerende machines, werkt de mens juist steeds nauwer samen met technologische hulpmiddelen. Volgens Andy Clark is onze relatie met technologie zo diep, dat de mens gezien kan worden als een cyborg, een samengesmolten, hybride entiteit met een biologische en een technologische component. Hierbij moeten we niet alleen denken aan neurale protheses of zintuiglijke uitbreidingen, maar ook bij het gebruiken van pen en papier, wat gezien kan worden als een manier van externe opslag van informatie.
Een belangrijk verschil van onze technologische samenleving met het dystopische beeld van sommige sciencefictionverhalen, is de aanwezigheid van menselijke emotie en communicatie. Veel technologie wordt voor communicatieve doeleinden gebruikt. Satellieten draaien in een baan om de aarde zodat mensen overal ter wereld met elkaar kunnen praten. Met sociale media worden contacten met oude vrienden onderhouden en op fora vindt men gelijkgestemden in de meest uiteenlopende onderwerpen. Onlangs hebben we gezien bij de opstanden in Egypte wat voor belangrijke functie digitale sociale netwerken kunnen hebben in de politiek.
Huidige digitale communicatietechnieken bieden de mogelijkheid een groot publiek te bereiken, zonder dat plaats hierbij een rol speelt. Ik heb echter nog nooit technologie gebruikt die de intensiteit van het persoonlijke gesprek overtreft. Hierin is precies duidelijk hoe de woorden zijn bedoeld, de lichaamstaal komt goed over en het belangrijkste: er is mogelijkheid tot directe interactie. Ik denk echter dat er ook communicatietechnologie zal komen die de intensiteit van direct menselijk contact zal verhogen. Andy Clark geeft een goed voorbeeld van technologie die hier de potentie toe heeft.
In zijn boek Natural Born Cyborgs beschrijft Clark onderzoek van Kevin Warwick om zenuwstelsels met elkaar te verbinden. Hoewel dit onderzoek zich nog in een pril stadium bevindt, fantaseert Clark over een neuraal verbonden danspaar. Dit voorbeeld is mijns insziens erg goed, omdat het gebruik kan maken van betrekkelijk eenvoudige, motorische neurale signalen. Zonder gebruik te maken van telepathie kan de leider van het danspaar direct de spieren van de andere helft van het danspaar ‘besturen’. De ervaring om tijdens het dansen direct het lichaam van de ander te beïnvloeden, of zelf bestuurd te worden, lijkt me fascinerend. Technologie die dit mogelijk zou maken, zou de intensiteit van direct menselijk contact verhogen. Hierom denk ik dat communicatietechnologie niet alleen een vergroting van ons netwerk en afname van het belang van plaats zal veroorzaken, maar ook nieuwe ervaringen van sociale activiteit zal opleveren. Dergelijke voorspellingen staan erg ver van de alienation die in sciencefaction vaak gepaard gaat met het gebruik maken van de cyberspace.